SGP Maartensdijk-De Bilt meer dan 100 jaar actief

Inleiding

U zult het vast wel opgemerkt hebben.
Zo niet, dan kan dit artikel u helpen om wat van de historie en de activiteiten van de oudste politieke partij in Nederland en in Maartensdijk-De Bilt te weten te komen.
Bij dit 100-jarig bestaan is in de achterliggende tijd stilgestaan, onder andere tijdens de herdenkingsdienst op 16 september jl. Het bestuur meende er goed aan te doen om te proberen iets van de historie te delen met onze leden en vooral om die te bewaren voor de volgende generaties D.V.

Verwacht niet dat dit artikel volledig is. Er zou nog veel meer geschiedenis op te halen zijn uit de archieven. Wij beperken ons tot de hoofdlijnen vanuit die meer dan 100 politieke jaren. We hebben in kaart kunnen brengen welke raadsleden ons (als SGP’ers) vertegenwoordigden in de raad en geven soms een inkijkje in wie deze personen waren en wat hen dreef om zich met de politiek bezig te houden.
De informatie is afkomstig uit de notulen van de SGP-bestuursvergaderingen Maartensdijk, de uitslagen van de gemeenteraadsverkiezingen van de voormalige gemeente Maartensdijk, die in 2001 samen met Groenekan, Hollandsche Rading en Westbroek de Gemeente De Bilt zijn gaan vormen.

Voornamelijk is deze informatie opgediept uit het archief van het Regionaal Historisch Centrum Vecht en Venen. Daarnaast is gebruikgemaakt van mondelinge overleveringen van “oude” Maartensdijkers (en Groenekanners). En verder uit verzamelingen van familieleden van raadsleden, artikelen uit het Reformatorisch Dagblad, internetinformatie en boeken en tijdschriften.
In deze eerste aflevering proberen we de periode van de oprichting tot na de Tweede Wereldoorlog in kaart te brengen. Later hopen we er een vervolg aan te geven met betrekking tot de jaren daarna, tot de gemeentelijke herindeling in het jaar 2001.
Het bestuur staat open voor commentaar, feedback en aanvullingen op deze terugblikken. (mail naar: secretaris@deBilt-SGP.nl)

De oprichting van de SGP

Het was in 1918 met name ds. G.H. Kersten die de landelijke SGP oprichtte. In 1922 deed de SGP voor het eerst mee aan de landelijke Tweede Kamerverkiezingen. De partij behaalde toen één zetel, die door ds. Kersten op 25 juli 1922 werd ingenomen. Na de verkiezingen in 1925 kwam ds. P. Zandt de fractie van de SGP versterken in het parlement.
In die jaren werden er steeds meer plaatselijke en provinciale kiesverenigingen opgericht om ook het SGP-geluid te laten horen in gemeente en provincie.

In 1924 is de plaatselijke kiesvereniging Maartensdijk opgericht. Er is weinig informatie te vinden met betrekking tot het eerste bestuur en zijn vergaderingen in de eerste jaren. Wel is bekend dat bij de gemeenteraadsverkiezingen in 1927 voor het eerst hieraan werd deelgenomen. De uitslag resulteerde in het behalen van een (rest)zetel in de raad. De heer J.T. Dorresteijn werd als eerste raadslid voor de SGP geïnstalleerd. Dorresteijn (een neef van ds. T. Dorresteijn in Opheusden) was een weinig spraakzaam man, maar áls hij sprak, kwam het recht vanuit zijn hart. Zo kan hij getypeerd worden als een ”lastdrager” in de politiek en de gemeenteraad. Als er iets was, dan woog dat zwaar voor hem, hij legde dat dan voor God neer in gebed. Hij was een principieel mens, voor wie algemene achting was vanwege zijn geestelijk leven. Zijn dochter was getrouwd met W. van Ettekoven, vele jaren ouderling in de hervormde gemeente Maartensdijk. (Bron: J.T. van Ettekoven, (kleinzoon), en bevestigd door G. van Ettekoven Hzn, neef van W. van Ettekoven.)

Opmerkelijk was dat er in deze tijd enkele achtenswaardige mannen in de gemeenteraad zaten, ook voor de ARP. Aan het eind van een raadsvergadering stelde de burgemeester speciaal aan deze mensen de vraag of zij nog iets tot de raad te zeggen hadden. Dit gebeurde uit achting voor hun persoonlijk geestelijk leven. Na de heer Dorresteijn heeft J. van de Geer twee periodes de SGP in de gemeenteraad vertegenwoordigd (verkiezingen 1931 en 1935). Deze persoon komen we ook tegen als één van de eerste voorzitters van de Kiesvereniging Maartensdijk.

In 1939 heeft de SGP geen zetel behaald. Waarschijnlijk had dit te maken met de opkomst van de NSB in Nederland en het ontstaan en de massale groei van Tuindorp, dat toen nog bij de gemeente Maartensdijk behoorde.

Maartensdijk in de jaren 1930

In 1968 verscheen een Utrechtse doctoraalscriptie van A.Th.H. van der Hout over de NSB in de gemeenten Maartensdijk en De Bilt, de twee NSB-bolwerken in de provincie Utrecht. Ook hij laat in navolging van de theorie van dr. G.A. Kooy¹ in de gemeente Maartensdijk tal van kiezers van de SGP naar de NSB overstappen. Opvallend is trouwens dat Kooy zelf bij de bespreking van de gemeente Maartensdijk (waar de NSB in 1935 16,9% van de stemmen kreeg) de relatie met de SGP niet aan de orde stelt.

Van der Hout doet dit echter wel en kan daarbij wijzen op de forse achteruitgang van de percentages SGP-stemmen In de jaren 30 behaalde de SGP in 1933 daar nog 16,6%, in 1935 was dat gedaald tot 10,4% en in 1937 was het nog maar 6,8%. Voor het grootste deel moet deze teruggang echter worden toegeschreven aan de opvallend snelle groei van de gemeente Maartensdijk in de jaren 30.

In Tuindorp Maartensdijk (in 1954 geannexeerd door de gemeente Utrecht) vestigden zich toen velen van buiten de gemeente. Het aandeel van de SGP onder deze nieuwe bewoners was (uiteraard) veel geringer dan onder de eigenlijke Maartensdijkse bevolking. Dat verklaart voor een belangrijk deel de daling van het SGP-stemmenpercentage.
Bij de belangrijke verkiezingen van 1935 liep echter ook het absolute aantal SGP-stemmen terug (van 343 naar 287). Vermoedelijk is een aantal stemmen van die ex-SGP-kiezers inderdaad bij de NSB terechtgekomen.

Wellicht was in Maartensdijk ook van invloed op het hoge percentage NSB-stemmen dat de burgemeester lid van deze partij was geworden. Dat was de vroegere hervormde predikant C. van der Voort van Zijp, een in de gemeente Maartensdijk alom gerespecteerd man, die voordien zelfs een aantal jaren voorzitter was geweest van de Antirevolutionaire Tweede Kamerfractie.

Na de oorlog

De Gemeenteraad van Maartensdijk stond in de Tweede Wereldoorlog onder controle van de NSB gezinde (waarnemende) burgemeester Anton Gerrit Jongsma. Politieke partijen werden overigens door de Duitse bezetters buiten werking gesteld.
Na het capituleren van de Duitsers moesten er nieuwe gemeenteraden worden geïnstalleerd. Er ontstond een commissie van vertrouwensmannen, die namen van betrouwbare inwoners kon aandragen voor het invullen van een tijdelijke gemeenteraad (de Noodraad).

Uit het archief haalden we (handgeschreven) informatie over de voordracht van dhr. D(irk) E. de Kruijff uit Groenekan, geboren 1907. De tekst is letterlijk overgenomen: -

Inderdaad is toen dhr. De Kruijff benoemd en toegetreden tot de tijdelijke gemeenteraad van Maartensdijk.

In 1946 werden er weer voor het eerst na de oorlog verkiezingen gehouden. Dhr. De Kruijff, die voor de oorlog lid was van de ARP, kon zich steeds minder in deze partij vinden en bedankte daarom als lid. Hij meldde zich aan bij de SGP, toen de politieke partijen weer werden opgericht. En zoals is aangegeven, trad hij tot de gemeenteraad toe.
Namens de SGP werd De Kruijff lijstaanvoerder voor de verkiezingen in 1946. De SGP behaalde bij deze verkiezingen één zetel, die door hem werd ingenomen.
Tot 1960 heeft De Kruijff zitting gehad in de gemeenteraad en heeft gediend onder burgemeester R. Talsma en vanaf 1948 onder mr. H.K. Schuller. Met beiden kon hij goed overweg.

De annexatie van Tuindorp door Utrecht en de overkomst van Westbroek

De gemeenteraad van Maartensdijk telde in die jaren 15 raadsleden. De beginjaren waren moeilijk volgens De Kruijff. Er was een sterke drang naar veranderingen. Maartensdijk was een behoudend dorp, maar doordat Tuindorp bij Maartensdijk behoorde, zaten er in de raad veel stedelingen.

Een voorbeeld: de tijdelijke raad bestond, zo blijkt uit een schrijven van 29 januari 1946, uit twee Maartensdijkers, drie Groenekanners en tien raadsleden vanuit (postadres) Utrecht. De twee wethouders kwamen uit Groenekan en (postadres) Utrecht/De Bilt.

Dit gaf grote meningsverschillen ten aanzien van het te voeren beleid. De eerste jaren was er fractieberaad met ARP en CHU, op hun verzoek nam de SGP hier ook aan deel. De gemeente telde in die jaren 15000 inwoners, in de raad waren liberalen (VVD), socialisten (PvdA) en KVP sterk vertegenwoordigd.
Dit duurde tot 1953, toen werden de gebieden Tuindorp-Zuid en het oostelijk gebied van Utrecht geannexeerd door Utrecht en De Bilt. Dit betekende dat het inwonersaantal daalde tot 5000.
In 1957 werd het dorp Westbroek toegevoegd aan de gemeente Maartensdijk. Hierdoor steeg het inwonersaantal naar 6000. Vanaf dat moment haalde de SGP bij de gemeenteraadsverkiezingen telkens twee zetels. Fractieberaad met andere partijen was toen voorbij. De CHU verwijderde zich in beleid steeds verder weg van de SGP. Van de VVD was er vaak meer steun dan van de CHU. Met de AR kon vaak meegegaan worden, al was dat niet met alles.
Toen De Kruijff in 1960 stopte met het werk voor de gemeenteraad bestond de raad uit 13 zetels met de volgende verdeling: PvdA 3, ARP 3, CHU 2, SGP 2 VVD 2, KVP 1.
Inmiddels was De Kruijff in 1959 lid geworden van de Provinciale Staten van Utrecht. Hij volgde daar als nummer 2 van de lijst dhr. Schreuder op, die om gezondheidsredenen bedankte. Vijftien jaar heeft hij nog deel uitgemaakt van de Provinciale Staten. Tot 1970 als eenmansfractie, daarna kreeg de SGP een tweede zetel, die door dhr. W. Nagtegaal kon worden ingenomen. In 1974 heeft De Kruijff dit werk beëindigd.

De Provinciale vereniging Utrecht 100 jaar

Omdat ook de Provinciale vereniging dit jaar 100 jaar bestaat, is het goed een ervaring uit die periode te vermelden.

Wanneer De Kruijff in de vergadering van de PS sprak werd er wel geluisterd. Maar wanneer de SGP-fractie voorstellen deed om te handelen overeenkomstig Gods Woord en geboden, de zondagsontheiliging tegen te gaan, subsidies in te trekken en tegen veel voorstellen bezwaren naar voren bracht, lieten alle partijen de SGP alleen staan!
In zijn laatste zittingsjaren heeft hem het voorstel van de PvdA en andere linkse partijen zeer getroffen. Deze partijen dienden een voorstel in om het ambtsgebed af te schaffen. De rechtse partijen namen hierin een zwak standpunt in. We laten De Kruijff aan het woord:

“Ik was zeer bezwaard en rekende erop dat het voorstel van de PvdA zou worden aangenomen. Het was mij tot grote droefheid dat God miskend werd door de Provinciale Overheid, wanneer dit voorstel zou worden aangenomen. De Heere gaf mij vrijmoedigheid om voor de Naam des Heeren op te komen. Het werd een opgebonden zaak.

En van een zijde waarvan ik het in het minst verwachtte, gaf de Heere uitkomst. De fractieleider van de VVD stond op en verklaarde dat zijn fractie voor het behoud van het ambtsgebed zou stemmen, op grond van het feit dat dit al gedaan was sedert de Unie van Utrecht, alsmede dat er ook nu nog fractieleden waren wie afschaffing zeer ter harte ging. Zo werd met meerderheid van stemmen het voorstel van de PvdA verworpen. Het was mij zo’n wonder dat de Heere uitkomst gaf op zulk een wijze dat ik eronder verbroken werd. Als de Heere vóór is, wie zal dan tégen zijn?

De Heere doet soms wonderen door een klein getal. Dan is er ook voor de SGP een taak, maar alléén achter de Heere aan. Tot heden (1976) is het ambtsgebed nog gebleven, alhoewel het door verandering vervlakt is.”

Dhr. De Kruijff heeft ook vele jaren zitting gehad in het bestuur van de kiesvereniging, zowel in Maartensdijk als in de Provincie Utrecht. Mogelijk kunnen we daar later nog iets over vermelden.

___________________________________
¹ G.A. Kooy, Het echec van een “volkse" beweging, nazificatie en denazificatie in Nederland 1931-1945.